Янка Купала.
Паэма "Курган"
Паэма "Курган"
mihnowitch.natali2016@yandex.ru
+37529 5539443
+37529 5539443
Я на паэта...
Кожны край мае тых, што апяваюць,
Чым ёсць для народа ўпадак і хвала,
А беларусы нікога ж не маюць,
Няхай жа хоць будзе Янка Купала.
Чым ёсць для народа ўпадак і хвала,
А беларусы нікога ж не маюць,
Няхай жа хоць будзе Янка Купала.
Купала, Купалле і купал нябёс,
Куванне зязюлі ля струн лозаў ніцых…
Купала — Шлях Млечны птушыных бяроз,
Жывыя званы беларускіх крынічак.
Купала жыццё і час быстрацечны,
Таму й не звядзецца ніколі наш род.
Куванне зязюлі ля струн лозаў ніцых…
Купала — Шлях Млечны птушыных бяроз,
Жывыя званы беларускіх крынічак.
Купала жыццё і час быстрацечны,
Таму й не звядзецца ніколі наш род.
Уладзімір Карызна
3 працы пачынаецца Купала,
3 песні, што яднала ўсіх людзей,
3 казак, дзе крыві і слёз хапала,
3 калыханкі сонца і надзей
.
3 песні, што яднала ўсіх людзей,
3 казак, дзе крыві і слёз хапала,
3 калыханкі сонца і надзей
.
Пімен Панчанка
Паразважаем разам
Прачытайце ўрыўкі з вершаваных твораў беларускіх пісьменнікаў і адкажыце, што іх аб'ядноўвае. Чаму яны прысвечаны? Якую праблему ўзнімаюць?
Я прысягаюся: скрозь, да апошняга слова,
Пець толькі праўду...
Пець толькі праўду...
МІкола Гуоўскі
Я не для вас, паны, о не,
А я для бедных і загнаных,
Я з імі мучуся ўраўне,
Ў адных закут з імі кайданах...
Я не для вас, паны, о не!
Янка Купала
То не музыка — натхненне,
Сэрца жар, агонь душы,
Златаіскрае імкненне,
Песня зорнае вышы.
Якуб Колас
Яго песні будуць пераходзіць з пакалення ў пакаленне. Яго вершы будуць узорамі для новых песняроў беларускага народа. Яны будуць абуджаць у сэрцы людзей лепшае пачуццё і лепшыя чалавечыя імкненні ясных сонечных дзён, аб якіх часта пісаў паэт і дзе заўсёды будуць праўда і справядлівасць.
Якуб Колас
Якуб Колас
...Цяжка, ды і немагчыма ўявіць нас, беларусаў, без Янкі Купалы.
Ён наш буквар і энцыклапедыя, песня і сумленне.
Аляксей Пысін
Ён наш буквар і энцыклапедыя, песня і сумленне.
Аляксей Пысін
Паэзія Янкі Купалы — гэта квітнеючы і чароўны сад, дзе сабраны водар беларускай зямлі.
Якуб Колас
Якуб Колас
Янка Купала — гонар беларускага народа.
Нельга ўявіць беларускі народ без такой велічнай постаці, як Янка Купала.
Пятрусь Броўка.
Нельга ўявіць беларускі народ без такой велічнай постаці, як Янка Купала.
Пятрусь Броўка.
Паэма "Курган" была завершана Янкам Купалам 23 мая 1910 года ў Пецярбургу і ўпершыню апублікавана ў газеце "Наша ніва" 21 чэрвеня 1912 года.
Гэта паэма напісана Купалам у рамантычным стылі. У яе цэнтры – Гусляр, чалавек мастацтва, талент якога роўны ягонай мужнасці. Паэма працягвае тэму мастака і грамадства, асабліва актуальную для беларускай літаратуры пачатку ХХ стагоддзя. Невыпадкова кнігі таго часу мелі "музычныя назвы": "Жалейка" і "Гусляр" Янкі Купалы, "Песні жальбы" Якуба Коласа, "Скрыпка беларуская" Цёткі.
Што можа мастак у грамадстве? Якія адносіны паміж мастаком і жорсткім уладаром? Дзеянне паэмы адбываецца ў легендарныя, даўнія часы, пра якія згадваецца не толькі ў летапіснай гісторыі, але і ў фальклоры, у жанрах быліны, легенды, балады. Князь запрашае на вяселле сваёй дачкі Гусляра, ад якога чакае пачуць прыемныя для сябе і сваіх гасцей спевы. Ён абяцае музыку золата, калі той дагодзіць яму. Але чуе ў адказ:
Скурганіў бы душу чырванцом тваім я;
Гуслям, княжа, не пішуць законаў:
Небу справу здае сэрца, думка мая,
Сонцу, зорам, арлам толькі роўна.
Вядома, тое, што пачуў ад Гусляра Князь, не магло яму спадабацца. Лютая расправа, якую наладзіў над спеваком уладар, сведчыць пра поўную, у духу рамантызму, процілегласць вобразаў. Калі Гусляр паўстае ў творы як прарок, народны заступнік, свабодны творца, дык Князь выглядае як увасабленне сусветнага зла, эгаізму, бесчалавечнасці. Гісторыя, увасобленая праз вобраз уздзірванелага кургана, кажа пра маральную перамогу Гусляра над Князем. Гістарычны вопыт сведчыць: сапраўднае мастацтва не служыць ані ўладзе, ані грошам, а толькі народу. Тым, хто чытае, слухае, бачыць – успрымае яго творы.
Гэта паэма напісана Купалам у рамантычным стылі. У яе цэнтры – Гусляр, чалавек мастацтва, талент якога роўны ягонай мужнасці. Паэма працягвае тэму мастака і грамадства, асабліва актуальную для беларускай літаратуры пачатку ХХ стагоддзя. Невыпадкова кнігі таго часу мелі "музычныя назвы": "Жалейка" і "Гусляр" Янкі Купалы, "Песні жальбы" Якуба Коласа, "Скрыпка беларуская" Цёткі.
Што можа мастак у грамадстве? Якія адносіны паміж мастаком і жорсткім уладаром? Дзеянне паэмы адбываецца ў легендарныя, даўнія часы, пра якія згадваецца не толькі ў летапіснай гісторыі, але і ў фальклоры, у жанрах быліны, легенды, балады. Князь запрашае на вяселле сваёй дачкі Гусляра, ад якога чакае пачуць прыемныя для сябе і сваіх гасцей спевы. Ён абяцае музыку золата, калі той дагодзіць яму. Але чуе ў адказ:
Скурганіў бы душу чырванцом тваім я;
Гуслям, княжа, не пішуць законаў:
Небу справу здае сэрца, думка мая,
Сонцу, зорам, арлам толькі роўна.
Вядома, тое, што пачуў ад Гусляра Князь, не магло яму спадабацца. Лютая расправа, якую наладзіў над спеваком уладар, сведчыць пра поўную, у духу рамантызму, процілегласць вобразаў. Калі Гусляр паўстае ў творы як прарок, народны заступнік, свабодны творца, дык Князь выглядае як увасабленне сусветнага зла, эгаізму, бесчалавечнасці. Гісторыя, увасобленая праз вобраз уздзірванелага кургана, кажа пра маральную перамогу Гусляра над Князем. Гістарычны вопыт сведчыць: сапраўднае мастацтва не служыць ані ўладзе, ані грошам, а толькі народу. Тым, хто чытае, слухае, бачыць – успрымае яго творы.
І
Паміж пустак, балот беларускай зямлі,
На ўзбярэжжы ракі шумнацечнай.
Дрэмле памятка дзен, што ў нябыт уцяклі,
Удзірванелы курган векавечны
Дуб галлё распусціў каранасты над ім.
Сухазелле у грудзі ўпілося;
Вецер стогне над ім уздыханнем глухім, —
Аб мінуўшчыне ў жальбах галосе.
На купалле там птушка садзіцца, пяе,
У піліпаўку воўк нема вые;
Сонца днём распускае там косы свае,
Ночкай зоры глядзяць залатыя.
Хмары неба ўсцілалі мо тысячу раз,
Перуны білі з краю да краю, —
Ён стаіць — гэта памяць людская, паказ …
Толькі гутарка ходзіць такая.
Паміж пустак, балот беларускай зямлі,
На ўзбярэжжы ракі шумнацечнай.
Дрэмле памятка дзен, што ў нябыт уцяклі,
Удзірванелы курган векавечны
Дуб галлё распусціў каранасты над ім.
Сухазелле у грудзі ўпілося;
Вецер стогне над ім уздыханнем глухім, —
Аб мінуўшчыне ў жальбах галосе.
На купалле там птушка садзіцца, пяе,
У піліпаўку воўк нема вые;
Сонца днём распускае там косы свае,
Ночкай зоры глядзяць залатыя.
Хмары неба ўсцілалі мо тысячу раз,
Перуны білі з краю да краю, —
Ён стаіць — гэта памяць людская, паказ …
Толькі гутарка ходзіць такая.
ІІ
На гары на крутой, на абвітай ракой,
Лет назад таму сотня ці болей,
Белы хорам стаяў, недаступнай сцяной
Грозна, думна глядзеў на прыволле.
У нагах у яго рассцілаўся абшар
Хвоек гонкіх і пахані чорнай,
Сонных вёсак шары, хат амшалых, як мар,
Хат з сям'ёй душ падданых, пакорных.
Князь у хораме жыў, слаўны свету ўсяму,
Недаступны і грозны, як хорам;
Хто хацеў, не хацеў - біў наклоны яму,
Спуску, ласкі не знаў непакорам.
Зневажаў, катаваў ён з дружынай сваёй;
Стражы князевы — ў полі і дома,
Толькі модлы раслі небу ў сэрцах людзей,
І пракляцце расло пакрыема.
На гары на крутой, на абвітай ракой,
Лет назад таму сотня ці болей,
Белы хорам стаяў, недаступнай сцяной
Грозна, думна глядзеў на прыволле.
У нагах у яго рассцілаўся абшар
Хвоек гонкіх і пахані чорнай,
Сонных вёсак шары, хат амшалых, як мар,
Хат з сям'ёй душ падданых, пакорных.
Князь у хораме жыў, слаўны свету ўсяму,
Недаступны і грозны, як хорам;
Хто хацеў, не хацеў - біў наклоны яму,
Спуску, ласкі не знаў непакорам.
Зневажаў, катаваў ён з дружынай сваёй;
Стражы князевы — ў полі і дома,
Толькі модлы раслі небу ў сэрцах людзей,
І пракляцце расло пакрыема.
ІІІ
Раз бяседа вялікая ў князя была:
На пасад дачку княжну садзілі:
За сталом він заморскіх крыніца цякла,
Бегла музыка ўкруг на паўмілі.
На вяселле-разгул наплыло, як на сход,
Госці знатных зусюль, за паўсвету,
Гэткай гучнай бяседы не номніў народ,
Гэткіх скарбаў, брыльянтаў, саетаў!..
Дзень, другі ўжо грымела у князя гульня,
І музыкі, і чаркі звінелі;
Выдумлялі забаў новых кожнага дня;
Што хацелі — ўсяго госці мелі.
Ажно трэцяга дня князь прыдумаў адну
Для дружыны пацеху-забаву:
Загадаў ён пазваць гусляра-старыну,
Гусляра з яго ведамай славай.
Раз бяседа вялікая ў князя была:
На пасад дачку княжну садзілі:
За сталом він заморскіх крыніца цякла,
Бегла музыка ўкруг на паўмілі.
На вяселле-разгул наплыло, як на сход,
Госці знатных зусюль, за паўсвету,
Гэткай гучнай бяседы не номніў народ,
Гэткіх скарбаў, брыльянтаў, саетаў!..
Дзень, другі ўжо грымела у князя гульня,
І музыкі, і чаркі звінелі;
Выдумлялі забаў новых кожнага дня;
Што хацелі — ўсяго госці мелі.
Ажно трэцяга дня князь прыдумаў адну
Для дружыны пацеху-забаву:
Загадаў ён пазваць гусляра-старыну,
Гусляра з яго ведамай славай.
ІV
Акалічны народ гуслі знаў гусляра;
Песня-дума за сэрца хапала;
Вакол гэтай думы дудара-званара
Казак дзіўных злажылась нямала.
Кажуць, толькі як выйдзе і ўдарыць як ён
Па струнах з неадступнаю песняй, —
Сон злятае з павек, болю цішыцца стогн,
Не шумяць ясакары, чарэсні;
Пушча-лес не шуміць, белка, лось не бяжыць,
Салавей-птушка ў той час сціхае;
Паміж вольхаў рака, як штодзень, не бурліць,
Паплаўкі рыба-плотка хавае.
Прытаіцца да моху русалка, лясун,
Каня вечнага "піць" не заводзіць:
Пад звон-песню жывучых гусляравых струн
Для ўсіх папараць-кветка ўзыходзіць.
Акалічны народ гуслі знаў гусляра;
Песня-дума за сэрца хапала;
Вакол гэтай думы дудара-званара
Казак дзіўных злажылась нямала.
Кажуць, толькі як выйдзе і ўдарыць як ён
Па струнах з неадступнаю песняй, —
Сон злятае з павек, болю цішыцца стогн,
Не шумяць ясакары, чарэсні;
Пушча-лес не шуміць, белка, лось не бяжыць,
Салавей-птушка ў той час сціхае;
Паміж вольхаў рака, як штодзень, не бурліць,
Паплаўкі рыба-плотка хавае.
Прытаіцца да моху русалка, лясун,
Каня вечнага "піць" не заводзіць:
Пад звон-песню жывучых гусляравых струн
Для ўсіх папараць-кветка ўзыходзіць.
V
Прывяла гусляра з яго ніўных сяліб
Дворня князева ў хорам багаты:
Пасадзіла на ганку, між клёнаў і ліп.
На цагляным парозе магната.
Невыдумная світка — убор на плячах,
Барада, як снег белы — такая,
Незвычайны агонь у задумных вачах,
На каленях ляглі гуслі-баі.
Водзіць пальцам худым па сталёвых струнах,
К песні-музыцы ладзіцца, строе;
Водклік б'ецца ад струн па сцюдзеных сцянах,
Заміраючы ў сховах пакояў.
Вось настроіў, навёў тон у струнах як след,
Не зірнуўшы на гулі ні разу,
І сядзіць гэты сумны, як лунь, белы дзед,
І чакае ад князя прыказу.
Прывяла гусляра з яго ніўных сяліб
Дворня князева ў хорам багаты:
Пасадзіла на ганку, між клёнаў і ліп.
На цагляным парозе магната.
Невыдумная світка — убор на плячах,
Барада, як снег белы — такая,
Незвычайны агонь у задумных вачах,
На каленях ляглі гуслі-баі.
Водзіць пальцам худым па сталёвых струнах,
К песні-музыцы ладзіцца, строе;
Водклік б'ецца ад струн па сцюдзеных сцянах,
Заміраючы ў сховах пакояў.
Вось настроіў, навёў тон у струнах як след,
Не зірнуўшы на гулі ні разу,
І сядзіць гэты сумны, як лунь, белы дзед,
І чакае ад князя прыказу.
VІ
— Што ж маўчыш ты, гусляр, ніў, лясоў песнябай,
Славай хат маіх подданых слаўны?!
Нам сягоння зайграй, нам сваіх песень дай, —
Князь умее плаціць незвычайна!
Запяеш па душы, дасі ўцехі гасцям —
Поўны гуслі насыплю дукатаў;
Не пад мысль песня будзе каму-небудзь нам —
Канапляную возьмеш заплату;
Знаеш славу маю, знаеш сілу маю…
— Многа знаю і чуў аб табе я, —
І я сам, як і ты, так табе запяю…
— Ну, пара пачынаць, дабрадзею! —
Гэтак слухае, выслухаў князя гусляр,
Заіскрыліся вочы сівыя,
Патануў у скляпеннях адзін, другі ўдар,
І заплакалі струны жывыя.
— Што ж маўчыш ты, гусляр, ніў, лясоў песнябай,
Славай хат маіх подданых слаўны?!
Нам сягоння зайграй, нам сваіх песень дай, —
Князь умее плаціць незвычайна!
Запяеш па душы, дасі ўцехі гасцям —
Поўны гуслі насыплю дукатаў;
Не пад мысль песня будзе каму-небудзь нам —
Канапляную возьмеш заплату;
Знаеш славу маю, знаеш сілу маю…
— Многа знаю і чуў аб табе я, —
І я сам, як і ты, так табе запяю…
— Ну, пара пачынаць, дабрадзею! —
Гэтак слухае, выслухаў князя гусляр,
Заіскрыліся вочы сівыя,
Патануў у скляпеннях адзін, другі ўдар,
І заплакалі струны жывыя.
VІІ
"Гэй ты, князь! Гэй, праслаўны на цэлы бел свет,
Не такую задумаў ты думу, —
Не дае гуслярам сказу золата цвет,
Белых хорамаў п'яныя шумы.
Скурганіў бы душу чырванцом тваім я;
Гуслям, княжа, не пішуць законаў:
Небу справу здае сэрца, думка мая,
Сонцу, зорам, арлам толькі роўна.
Бачыш, княжа, загоны, лясы, сенажаць, —
Ім пакорны я толькі з гуслямі,
Сілен, княжа, караць, галаву сілен зняць, —
Не скуеш толькі дум ланцугамі.
Славен, грозен і ты, і твой хорам-астрог,
Б'е ад сцен-цэгел ледам зімовым;
Сэрца маеш, як гэты цагляны парог,
І душу — як скляпоў гэтых сховы.
"Гэй ты, князь! Гэй, праслаўны на цэлы бел свет,
Не такую задумаў ты думу, —
Не дае гуслярам сказу золата цвет,
Белых хорамаў п'яныя шумы.
Скурганіў бы душу чырванцом тваім я;
Гуслям, княжа, не пішуць законаў:
Небу справу здае сэрца, думка мая,
Сонцу, зорам, арлам толькі роўна.
Бачыш, княжа, загоны, лясы, сенажаць, —
Ім пакорны я толькі з гуслямі,
Сілен, княжа, караць, галаву сілен зняць, —
Не скуеш толькі дум ланцугамі.
Славен, грозен і ты, і твой хорам-астрог,
Б'е ад сцен-цэгел ледам зімовым;
Сэрца маеш, як гэты цагляны парог,
І душу — як скляпоў гэтых сховы.
VІІІ
Глянь ты, слаўны ўладар, па палеткі свае:
Сарачні там сох бачыш, як блудзе;
А ці чуў ты, аб чым там араты пяе,
Дзе і як жывуць гэтыя людзі?
Глянь у лёхі свае, ў падзямеллі глянь, князь,
Што настроіў пад хорамам гэтым:
Брацці корчацца там, табой кінуты ў гразь,
Чэрві точаць жывых іх, раздзетых.
Ты ўсё золатам хочаш прыцьміць, загаціць…
Ці ж прыгледзеўся, хорамны княжа?
Кроў на золаце гэтым людская блішчыць,
Кроў, якой і твая моц не змажа.
Ты брыльянтамі ўсыпаў атласы і шоўк —
Гэта цертая сталь ад кайданаў,
Гэта вісельні петляў развіты шнурок,
Гэта, княжа, твае саматканы.
Глянь ты, слаўны ўладар, па палеткі свае:
Сарачні там сох бачыш, як блудзе;
А ці чуў ты, аб чым там араты пяе,
Дзе і як жывуць гэтыя людзі?
Глянь у лёхі свае, ў падзямеллі глянь, князь,
Што настроіў пад хорамам гэтым:
Брацці корчацца там, табой кінуты ў гразь,
Чэрві точаць жывых іх, раздзетых.
Ты ўсё золатам хочаш прыцьміць, загаціць…
Ці ж прыгледзеўся, хорамны княжа?
Кроў на золаце гэтым людская блішчыць,
Кроў, якой і твая моц не змажа.
Ты брыльянтамі ўсыпаў атласы і шоўк —
Гэта цертая сталь ад кайданаў,
Гэта вісельні петляў развіты шнурок,
Гэта, княжа, твае саматканы.
ІХ
Стол ты ўставіў ядой, косцей шмат пад сталом,-
Гэта косці бядноты рабочай;
Пацяшаешся белым, чырвоным віном, —
Гэта слезы нядолі сірочай.
Хорам выстраіў ты, твайму воку так міл,
Адшліфованы цэгла і камень, —
Гэта — памяткі-пліты з няўчасных магіл,
Гэта — сэрцаў скамененых пламень.
Люба чуці табе скочнай музыкі звон:
Ты, дружына п'яце асалоду, —
А ці ўслухаўся ты, як плыве з яе стогн,
Стогн пракляцця табе, твайму роду?!
Ты збялеў, ты дрыжыш, слаўны княжа-ўладар!
Госці хмурны, а дворня знямела…
Ну, што, княжа? пара даць за песню мне дар!
Выбачай, калі спеў мо няўмела".
Стол ты ўставіў ядой, косцей шмат пад сталом,-
Гэта косці бядноты рабочай;
Пацяшаешся белым, чырвоным віном, —
Гэта слезы нядолі сірочай.
Хорам выстраіў ты, твайму воку так міл,
Адшліфованы цэгла і камень, —
Гэта — памяткі-пліты з няўчасных магіл,
Гэта — сэрцаў скамененых пламень.
Люба чуці табе скочнай музыкі звон:
Ты, дружына п'яце асалоду, —
А ці ўслухаўся ты, як плыве з яе стогн,
Стогн пракляцця табе, твайму роду?!
Ты збялеў, ты дрыжыш, слаўны княжа-ўладар!
Госці хмурны, а дворня знямела…
Ну, што, княжа? пара даць за песню мне дар!
Выбачай, калі спеў мо няўмела".
Х
Князь стаіць, князь маўчыць, жуда, помста б'е з воч;
Гулі зглухлі: ні жартаў, ні смехаў…
Думаў князь, выдумляў, грымнуў шабляй наўзбоч,
Толькі з лескатам выбегла рэха.
— Гэй ты, сонцу раўня, не на тое пазваў
На вяселле цябе сваей княжны!..
Ты шалены, стары! хто цябе дзе хаваў?
Ты, знаць, вырадак цемры сярмяжнай.
Ты адважыўся мне на сляпы перакор
Вызваняці сусветныя трэлі;
Платы маю шмат я для такіх непакор,
Хто сябе проці мне стаць асмеліў,
Я па-князеўску ўсім і плачу, і люблю!
Ты не хочаш дукатаў — не трэба!..
Узяці старца і гуслі жыўцом у зямлю'
Знае хай, хто тут пан: я — ці неба!
Князь стаіць, князь маўчыць, жуда, помста б'е з воч;
Гулі зглухлі: ні жартаў, ні смехаў…
Думаў князь, выдумляў, грымнуў шабляй наўзбоч,
Толькі з лескатам выбегла рэха.
— Гэй ты, сонцу раўня, не на тое пазваў
На вяселле цябе сваей княжны!..
Ты шалены, стары! хто цябе дзе хаваў?
Ты, знаць, вырадак цемры сярмяжнай.
Ты адважыўся мне на сляпы перакор
Вызваняці сусветныя трэлі;
Платы маю шмат я для такіх непакор,
Хто сябе проці мне стаць асмеліў,
Я па-князеўску ўсім і плачу, і люблю!
Ты не хочаш дукатаў — не трэба!..
Узяці старца і гуслі жыўцом у зямлю'
Знае хай, хто тут пан: я — ці неба!
ХІ
Падхапілі, ўзялі гусляра-старыка.
Гуслі разам яго самагуды:
Па-над бераг круты, дзе шумела рака,
Павялі, паняслі на загубу.
Месца выбралі здатнае, вырылі дол,
Дол тры сажні шырокі, глыбокі;
Закапалі, убілі асінавы кол,
Далі насып тры сажні высокі.
Не часалі дамоўкі яму сталяры,
Не заплакалі бліжнія вочы;
Змоўклі гуслі і ен з той пары — да пары;
Сум і сціша залеглі, як ночай.
Толькі князеўскі хорам гудзеў, не маўчаў:
Шалы, музыка ў тахт рагаталі;
Не адну віна бочку князь кончыў, пачаў:
Шлюб-вяселле ўсе княжны гулялі.
Падхапілі, ўзялі гусляра-старыка.
Гуслі разам яго самагуды:
Па-над бераг круты, дзе шумела рака,
Павялі, паняслі на загубу.
Месца выбралі здатнае, вырылі дол,
Дол тры сажні шырокі, глыбокі;
Закапалі, убілі асінавы кол,
Далі насып тры сажні высокі.
Не часалі дамоўкі яму сталяры,
Не заплакалі бліжнія вочы;
Змоўклі гуслі і ен з той пары — да пары;
Сум і сціша залеглі, як ночай.
Толькі князеўскі хорам гудзеў, не маўчаў:
Шалы, музыка ў тахт рагаталі;
Не адну віна бочку князь кончыў, пачаў:
Шлюб-вяселле ўсе княжны гулялі.
ХІІ
Пацяклі, паплылі за гадамі гады…
На гусляравым наспе жвіровым
Палыны узышлі, вырас дуб малады,
Зашумеў непанятлівым словам.
Лет за сотню звеў час, ці і болей мо лет,
Зацвілі пераказы ў народзе;
Кажуць людзі: ў год раз ночкай з гуслямі дзед
3 кургана, як снег, белы выходзе.
Гуслі строіць свае, струны звонка звіняць.
Жменяй водзіць па іх абамлелай,
І ўсе нешта пяе, што жывым не паняць,
І на месяц глядзіць, як сам, белы.
Кажуць, каб хто калі зразумеў голас той,
Не зазнаў бы ніколі ўжо гора…
Можна тут веру даць, толькі слухаць душой…
Курганы шмат чаго нам гавораць.
1910
Пацяклі, паплылі за гадамі гады…
На гусляравым наспе жвіровым
Палыны узышлі, вырас дуб малады,
Зашумеў непанятлівым словам.
Лет за сотню звеў час, ці і болей мо лет,
Зацвілі пераказы ў народзе;
Кажуць людзі: ў год раз ночкай з гуслямі дзед
3 кургана, як снег, белы выходзе.
Гуслі строіць свае, струны звонка звіняць.
Жменяй водзіць па іх абамлелай,
І ўсе нешта пяе, што жывым не паняць,
І на месяц глядзіць, як сам, белы.
Кажуць, каб хто калі зразумеў голас той,
Не зазнаў бы ніколі ўжо гора…
Можна тут веру даць, толькі слухаць душой…
Курганы шмат чаго нам гавораць.
1910
Слоўнік
У нябыт уцяклі
адышлі ў мінулае.
Уздзірванелы
пакрыты дзірваном, густа зарослы травою.
Піліпаўка
тут: час зімою, перад Калядамі і Новым годам, калі пачынаюцца моцныя маразы, завеі, а таксама пост.
Думна
горда
Абшар
прастора
Сонных вёсак шары
нерухомыя абрысы, цені нібы паснуўшых вёсак.
Амшалых
пакрытых мохам
Модлы
малітвы
Пакрыёма
употай
Бяседа
застолле
Садзіць на пасад
выдаваць замуж
Саеты
багатае адзенне з атласу і шоўку.
Гусляр
музыка, які іграе на гуслях — даўнім беларускім музычным інструменце.
Світка
вопратка, пашытая з даматканага сукна.
Дукат
старажытная манета, сярэбраная, пазней залатая.
Скурганіў
згубіў, умярцвіў
Сарачні сох
сорак саракоў—вельмі многа.
Лёхі
скляпы, падземныя памяшканні, сховішчы.
Цемра сярмяжная
зняважлівая назва бедных, цёмных, непісьменных сялян, якія насілі даматканыя сярмягі (світкі).
Сажань
старажытная мера даўжыні, роўная прыблізна 2 м 13 см.
Дамоўка
труна
АДКАЖЫЦЕ НА ПЫТАННІ
1
Якія думкі і пачуцці абудзіў у вас твор? Па якой прычыне? Адказ пацвердіце радкамі з тэксту.
2
Прыгадайце пачатак паэмы. Да якога жанру вуснай народнай творчасці ён набліжаны? Зрабіце вусную ілюстрацыю да яго, выкарыстаўшы мастацкія вобразы, створаныя аўтарам?
3
Якія сродкі мастацкай выразнасці дапамагаюць паэту стварыць велічную карціну прыроды? Адшукайце іх у тэксце.
4
Звярніце ўвагу на сюжэт твора, назавіце яго асноўныя этапы. Думкі пацвердзіце вытрымкамі з тэксту.
5
Вызначце тэму і ідэю твора. Якую праблему ўздымае пісьменнік у паэме.
6
Як вы разумееце словы, сказаныя Міхасём Ярошам: "У высокапаэтычнай паэме Янкі Купалы «Курган» намаляваны велічны вобраз народнага песняра. Цудадзейным, незвычайным талентам валодаў купалаўскі Гусляр. Прырода і чалавек скараліся перад сілай яго мастацтва. Думы-скаргі і песні-надзеі спакутаванага, запрыгоненага народа ліліся з-пад «жывучых гусляравых струн»?Які талент маецца на ўвазе?
7
Якія народныя святы прыгадвае ў творы Янка Купала? Што вы ведаеце пра іх? Якое адно з іх мае прамое дачыненне да творчасці пісьменніка?
8
Па якой прычыне Князь загадаў да сябе ў "хорам" паклікаць гусляра? Што з гэтага атрымалася? Адказ пацвердзіце цытатамі з тэксту.
9
Звярніце ўвагу на эпіграф. Як ён суадносіцца з тэкстам твора? Адказ абгрунтуйце.
10
Разгледзьце рэпрадукцыі карцін да твора. Якія моманты, на ваш погляд, тут адлюстраваны? Падпішыце кожную з рэпрадукцый радкамі з паэмы.
11
Якім у паэме паказаны Гусляр? Як вы ацэньваеце яго ўчынак? Якія адносіны аўтара да свайго героя? Думку пацвердзіце радкамі з тэксту.
12
Прасачыце рэакцыю князя на песню гусляра? Што кіруе паводзінамі князя? Хто, на вашу думку, перамагае ў дадзенай сутычцы? Чаму?
13
Перачытайце яшчэ раз апошнюю частку паэмы. Як вы разумееце наступныя радкі:
Кажуць, каб хто калі зразумеў голас той,
Не зазнаў бы ніколі ўжо гора…
Можна тут веры даць, толькі слухаць душой…
Курганы шмат чаго нам гавораць.
Кажуць, каб хто калі зразумеў голас той,
Не зазнаў бы ніколі ўжо гора…
Можна тут веры даць, толькі слухаць душой…
Курганы шмат чаго нам гавораць.
14
Твор Я.Купалы напісаны ў вершаванай форме. Паспрабуйце знайсці асаблівасці, якія адрозніваюць, на ваш погляд, яго ад верша.
15
Падрыхтуйцеся да выразнага чытання адной з частак паэмы, абраўшы патрэбную інтанацыю. Прадэкламуйце ўрывак перад класам
16
Складзіце параўнальную характарыстыку Князя і Гусляра, выкарыстаўшы цытаты з тэксту.
17
Праслухайце рок-оперу "Курган" ў выкананні ансамбля " Песняры" і параўнайце яе з аднайменнай паэмай Янкі Купалы. Вызначце агульнае і адметнае абодвух твораў. Якія сродкі мастацкай выразнасці выкарыстаны Янкам Купалам і Ігарам Лучанком?
18
Складзіце крыжаванку, узяўшы за аснову паэму Я.Купалы "Курган", выкарыстаўшы ў якасці апорнага слова "неўміручасць".
Ён мовы беларускае алмаз
Граніў замілавана і рупліва,
Братам-народам паказаўшы дзіва,
Як паказаў калісь Шаўчэнка ў нас.
Ён навучыў нас шанаваць глыбока
Святыню працавітае рукі, -
I увайшоў наш Янка у вякі,
Як вобраз Беларусі яснавокай.
М. Рыльскі.
Граніў замілавана і рупліва,
Братам-народам паказаўшы дзіва,
Як паказаў калісь Шаўчэнка ў нас.
Ён навучыў нас шанаваць глыбока
Святыню працавітае рукі, -
I увайшоў наш Янка у вякі,
Як вобраз Беларусі яснавокай.
М. Рыльскі.
Не змоўкнеш ты, Купала,
Радзіма узняла цябе, ушанавала, —
Жыві, паэзіі вясновы крыгаход!
Ты ад народа, і ты сам - народ!
К. Буйло.
Радзіма узняла цябе, ушанавала, —
Жыві, паэзіі вясновы крыгаход!
Ты ад народа, і ты сам - народ!
К. Буйло.
Ты тая калыска, што нас калыхала,
Ты тая крыніца, што сіл прыбаўляла,
Шчырая песня Купалы.
Да светлых вышыняў ты нас заклікалі,
магацца за шчасце ты нас узнімала,
Мужная песня Купалы.
Ты з намі сягоння на новай будоўлі,
Мірная песня Купалы.
А.Пысін
Ты тая крыніца, што сіл прыбаўляла,
Шчырая песня Купалы.
Да светлых вышыняў ты нас заклікалі,
магацца за шчасце ты нас узнімала,
Мужная песня Купалы.
Ты з намі сягоння на новай будоўлі,
Мірная песня Купалы.
А.Пысін
Да паэмы Янкі Купалы "Курган" не раз звярталіся кампазітары: Яўген Глебаў напісаў аднайменны балет,Ігар Лучанок 50 гадоў назад у якасці кансерваторскай дыпломнай работы стварыў па паэме Я.Купалы "Курган" кантату для сімфанічнага аркестра, хора і салістаў. Напрыканцы 1970-х гадоў ён разам з кіраўніком ансамбля "Песняры" Уладзімірам Мулявіным, які зрабіў аранжыроўку твора, начаў работу па ўвасабленні матэрыяла. Так у рэпертуары "Песняроў" з'явілася паэма-легенда "Гусляр". Музычныя крытыкі адразу пачалі называць гэты твор рок-операй і нават уключылі яе ў спіс лепшых твораў прагрэсіў-рока.
У 1980 годзе на фірме "Мелодыя" быў запісаны дыск-гігант "Гусляр".
У 2010 годзе ( з нагоды 50-годдзя напісання Ігарам Лучанком аднайменнай кантаты і да 30-годдзя стварэння Уладзімірам Мулявіным паэмы-легенды "Гусляр") адбылася новая інтэрпрэтацыя "Гусляра" па ініцыятыве паэта Андрэя Скарынкіна, які дапісаў новыя партыі па згодзе Ігара Лучанка. Быў выдадзены дыск з новай версіяй рок-оперы, якую ў адрозненні ад "Песняроў" назвалі "Курган".
Трэба адзначыць, што «Песняры» ў свой час выкарастоўвалі толькі "жывыя" інструменты, а ў "Кургане" пераважае камп'ютарная музыка.
У 1980 годзе на фірме "Мелодыя" быў запісаны дыск-гігант "Гусляр".
У 2010 годзе ( з нагоды 50-годдзя напісання Ігарам Лучанком аднайменнай кантаты і да 30-годдзя стварэння Уладзімірам Мулявіным паэмы-легенды "Гусляр") адбылася новая інтэрпрэтацыя "Гусляра" па ініцыятыве паэта Андрэя Скарынкіна, які дапісаў новыя партыі па згодзе Ігара Лучанка. Быў выдадзены дыск з новай версіяй рок-оперы, якую ў адрозненні ад "Песняроў" назвалі "Курган".
Трэба адзначыць, што «Песняры» ў свой час выкарастоўвалі толькі "жывыя" інструменты, а ў "Кургане" пераважае камп'ютарная музыка.
Рок-опера "Курган"
Мы маем шмат каго... І ўсё адно Купала застанецца першай нашай любоўю, нашымі вачыма, нашым сумленнем, нашым вечна жывым сэрцам.
У. Караткевіч
У. Караткевіч
Песні Купалы - гэта люстра, у каторым свеціцца душа беларуса, яго жыццё, яго родны край; гэта праўдзівы, непадробны голас, што выходзіць з самай глыбі народнай душы, гэта - "крык, што жыве Беларусь!"
У. Самойлаў
У. Самойлаў
І. Луцэвіч у перыяд працы малодшым прыказчыкам у памешчыка ў Сенненскім павеце Магілёўскай губерні. 1904 г
І. Луцэвіч (Я. Купала)у перыяд працы ў газеце "Наша ніва".
г. Вільня. 1908 г.
г. Вільня. 1908 г.
І. Луцэвіч (Я. Купала) у перыяд вучобы на агульнаадукацыйных курсах А.Чарняева.
г. Санкт-Пецярбург. 1909 г.
г. Санкт-Пецярбург. 1909 г.
Слухач агульнаадукацыйных курсаў А. Чарняева І. Луцэвіч
(Я. Купала) сярод студэнтаў-беларусаў. г. Санкт-Пецярбург. 1910 г.
(Я. Купала) сярод студэнтаў-беларусаў. г. Санкт-Пецярбург. 1910 г.
І. Луцэвіч (Я. Купала) у перыяд вучобы на агульнаадукацыйных курсах А. Чарняева.
г. Санкт-Пецярбург. 1910 г.
г. Санкт-Пецярбург. 1910 г.
Ты вечна будзеш сярод нас,
І непаўторнай тваё імя
Легендай стане ў вяках,
Паходняй, што сваім праменнем
Паможа ў будучыню шлях
Прабіць наступным пакаленням.
М. Танк
І непаўторнай тваё імя
Легендай стане ў вяках,
Паходняй, што сваім праменнем
Паможа ў будучыню шлях
Прабіць наступным пакаленням.
М. Танк
Няма ў нас мясціны такой, дзе не ззяе Купалава сэрца.
М. Лужанін
М. Лужанін
